Trên thị trường tài chính, sản phẩm phái sinh là những công cụ không thể thiếu đối với các nhà đầu tư có kinh nghiệm. Chúng mang lại khả năng phòng ngừa rủi ro và tạo cơ hội lợi nhuận từ những biến động không ngừng của các tài sản cơ sở. Tại Việt Nam, sản phẩm phái sinh đang ngày càng được chú trọng, thu hút sự quan tâm của đông đảo nhà đầu tư. Bài viết này sẽ giúp bạn làm quen với các loại sản phẩm phái sinh phổ biến và cách thức chúng được ứng dụng trong môi trường tài chính hiện nay.
Sản phẩm phái sinh là gì?
Sản phẩm phái sinh (derivative) là các công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá trị của một tài sản cơ sở (underlying asset), chẳng hạn như cổ phiếu, trái phiếu, chỉ số chứng khoán, hàng hóa, hoặc tỷ giá hối đoái. Sản phẩm phái sinh không phải là tài sản thực tế, mà là hợp đồng giữa các bên tham gia giao dịch, trong đó giá trị của hợp đồng sẽ thay đổi dựa trên sự biến động của tài sản cơ sở.
Sản phẩm phái sinh được giao dịch thông qua các loại hợp đồng như:
– Hợp đồng quyền chọn
– Hợp đồng tương lai
– Hợp đồng kỳ hạn
– Hợp đồng hoán đổi
Hiện tại, sản phẩm phái sinh được giao dịch phổ biến nhất trên thị trường chứng khoán Việt Nam là hợp đồng tương lai.
Các loại sản phẩm phái sinh trên thị trường hàng hóa
Trên thị trường hàng hóa, sản phẩm phái sinh được phân thành 4 nhóm chính:
1. Nhóm nông sản
Bao gồm các mặt hàng như lúa mì, ngô, đậu tương, gạo thô và ngũ cốc. Giá cả của nhóm này chịu ảnh hưởng bởi yếu tố thời tiết, nhu cầu tiêu dùng và các biến động kinh tế toàn cầu. Chẳng hạn, giá ngũ cốc thế giới đã có biến động mạnh do xung đột giữa Nga và Ukraine.
2. Nhóm nguyên liệu công nghiệp
Gồm cao su, ca cao, cà phê, dầu cọ – những nguyên liệu có vai trò quan trọng trong sản xuất công nghiệp và có mức giá dễ bị ảnh hưởng bởi tình hình kinh tế.
3. Nhóm kim loại
Gồm bạch kim, đồng, quặng sắt và thiếc – được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực trang sức, điện tử và y tế.
4. Nhóm năng lượng
Bao gồm dầu thô WTI, dầu Brent, dầu ít lưu huỳnh và khí tự nhiên. Đây là nhóm hàng có tiềm năng đầu tư cao do nhu cầu năng lượng toàn cầu đang không ngừng gia tăng.
Những sản phẩm phái sinh trên thị trường Việt Nam
Hiện nay, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đang giao dịch hai loại sản phẩm chính:
1. Hợp đồng tương lai chỉ số VN30
Hợp đồng này đại diện cho 30 cổ phiếu vốn hóa lớn và có tính thanh khoản cao trên thị trường. Nhà đầu tư có thể mua hợp đồng nếu kỳ vọng giá VN30 tăng hoặc bán hợp đồng nếu dự đoán giá giảm.
2. Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ
Là thỏa thuận mua hoặc bán trái phiếu chính phủ tại một mức giá xác định trong tương lai. Tuy nhiên, sản phẩm này có khối lượng giao dịch chưa cao.
Ưu điểm và nhược điểm của chứng khoán phái sinh
Ưu điểm
Tính thanh khoản tốt: Nhà đầu tư có thể tận dụng đòn bẩy tài chính và thực hiện giao dịch linh hoạt.
Cho phép bán khống: Giúp nhà đầu tư có cơ hội kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường giảm điểm.
Công cụ phòng ngừa rủi ro: Giúp bảo vệ danh mục đầu tư trước những biến động giá bất lợi.
Nhược điểm
Rủi ro đầu cơ cao: Nếu dự báo sai xu hướng thị trường, nhà đầu tư có thể chịu tổn thất lớn do đòn bẩy tài chính.
Yêu cầu ký quỹ bổ sung: Khi số dư ký quỹ giảm xuống dưới mức quy định, nhà đầu tư buộc phải nộp thêm tiền để duy trì vị thế giao dịch.
Sản phẩm phái sinh là công cụ tài chính quan trọng giúp quản lý rủi ro và mang đến nhiều cơ hội đầu tư. Tuy nhiên, để giao dịch hiệu quả, nhà đầu tư cần hiểu rõ cơ chế vận hành và có chiến lược phù hợp.
